Πειραιάς - Ζέα
 |
| |
 |
|
|
|
Ο λιμένας της Ζέας, στην ανατολική ακτή της πειραϊκής χερσονήσου ήταν ο κύριος πολεμικός ναύσταθμος της Αθήνας. Τμήματα των νεωσοίκων του, των τειχών που τον προστάτευαν, των μώλων και βοηθητικών κτισμάτων μαρτυρούνται ή έχουν εντοπιστεί στην περιοχή, αν και τα περισσότερα δεν είναι πλέον ορατά, ευρισκόμενα κάτω από τα κτίρια και τα σύγχρονα λιμενικά έργα.
Πιθανότατα ήταν ο πρώτος από τους τρεις όρμους του Πειραιά (Μουνιχία, Ζέα, Κάνθαρος), ο οποίος διαμορφώθηκε κατάλληλα για την εξυπηρέτηση του αθηναϊκού στόλου, αμέσως μετά την αρχή του Θεμιστοκλή (493-492 π.Χ.), που συνέλαβε το σχέδιο της ανάπτυξης της ναυτικής δύναμης των Αθηνών και συνεπώς των λιμένων του Πειραιά.
|
|
|
|
|
Βασικά χαρακτηριστικά |
| Περιοχή |
Σαρωνικός Κόλπος |
| Χρήση |
Πολεμικός |
| Περίοδος ακμής (αιώνες) |
5ος π.Χ. - 4ος π.Χ. |
| Ύπαρξη σύγχρονου λιμένα |
Ναι |
| Σωζόμενες κατασκευές |
Ναι τμήματα των νεωσοίκων, των μώλων, των τειχών και η Σκευοθήκη του Φίλωνος. |
Γενική περιγραφή |
Η λιμενολεκάνη της Ζέας έκλεινε από νότια, όπου η είσοδος του όρμου, με δύο τειχισμένους μώλους. Στην ανατολική πλευρά της έχουν εντοπιστεί νεώσοικοι, κάποιοι από τους οποίους έχουν ανασκαφεί. Είναι πολύ πιθανόν οι νεώσοικοι να κάλυπταν όλη την περίμετρο του λιμένα, πλην ίσως του επίπεδου μυχού του όρμου.
Σε μικρή απόσταση στα βορειοδυτικά έχουν εντοπιστεί τα κατάλοιπα της περιώνυμης Σκευοθήκης του Φίλωνος, στην οποία φυλάσσονταν αφαιρούμενα στοιχεία των πολεμικών πλοίων.
Έρευνες στην περιοχή πραγματοποίησαν οι: 1. Gracer 1872, ο οποίος πρώτος ερεύνησε την περιοχή και εντόπισε 41 νεώσοικους στη Ζέα και τη Μουνιχία. 2. Milchofer 1881, ο οποίος αναφέρει κατάλοιπα από τους νεώσοικους στην ανατολική πλευρά της Ζέας (αράβδωτοι κίονες), καθώς και μαρμάρινους οφθαλμούς. 3. Δραγάτσης και Dorpfeld 1885, οι οποίοι ανέσκαψαν δέκα νεωσοίκους στην ανατολική πλευρά της Ζέας. 4. Blackman 1968, ο οποίος παρατήρησε την ύπαρξη κεκλιμένων επιπέδων (ράμπες) από νεωσοίκους εντός της θάλασσας στην περιοχή της Ζέας. Και 5. Δανικό Ινστιτούτο 2000-σήμερα το οποίο υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου P. Loven υλοποιεί πρόγραμμα του Ινστιτούτου για καταγραφή αρχαίων καταλοίπων στην περιοχή της Ζέας. Σημαντικό στοιχείο της έρευνας είναι η απόδειξη της θεωρίας για την φύλαξη δύο πλοίων κατά μήκος κάθε νεωσοίκου (Loven 2005). |
Τεχνικά χαρακτηριστικά |
| Εποχή κατασκευής (αιώνες) |
5ος π.Χ. - 4ος π.Χ. |
| Διαμόρφωση λιμένα |
Εσωτερικός Λιμένας, Φυσικός Λιμένας |
| Κατεύθυνση κύριου ανέμου |
Ν |
| Είσοδος λιμένα |
Στα νότια. Έκλεινε με δύο τειχισμένους μώλους. |
| Αλλαγή θαλάσσιας στάθμης |
1.5 m |
| Εξωτερικές λιμενικές κατασκευές |
Μώλοι |
| Χερσαίες εγκαταστάσεις |
Οχύρωσεις, Αποθήκες, Νεώσοικοι |
| Υλικά κατασκευής |
Κυβόλιθοι |
| Σύστημα κατασκευής |
Κυβόλιθοι |
Λειτουργίες |
| Ο λιμένας της Ζέας λειτούργησε κυρίως ως πολεμικός ναύσταθμος της Αθήνας. Τειχίστηκε και διαμορφώθηκε σε ναυτική βάση στις αρχές του 5ου αι. Πιθανότατα περιμετρικός τοίχος απομόνωνε το ναύσταθμο από την πόλη. Εντός του περιβόλου εντοπίζονται τα κατάλοιπα των νεωσοίκων και μπορούμε να υποθέσουμε την ύπαρξη διαφόρων εγκαταστάσεων για την εξυπηρέτηση του ναυστάθμου. Η έρευνα (Δανικό Ινστιτούτο) διακρίνει διάφορες οικοδομικές φάσεις στους νεωσοίκους. Στα μέσα του 3ου αι. π.Χ. οικοδομείται η Σκευοθήκη του Φίλωνος, η οποία πιθανότατα συνδέεται με ευρύτερο πρόγραμμα κατασκευών στη δεκαετία μετά το 355 π.Χ. (Παπαχατζής 1974, σ.107). |
Πηγές |
| Αναφορές στην αρχαία γραμματεία |
Αιλιανός, Ποικίλη Iστορία 2. 13Αππιανός, Λιβικά 96, Μιθριδάτειος 30, 40, 41Αριστοτέλης, Πολιτικά, ΙΙ 8, Αθ. Πολιτεία, 19, 37, 38, 54, 24, 46, 49, 61Αριστοφάνης, Ιππείς 815, Ειρήνη 145Βιτρούβιος 7. 152. 12Δείναρχος, Kατά Φιλοκλέους 1, 13, Kατά Δημοσθένους παρ. 17Δημοσθένης 34. 37, 19. 60, 19. 125Διογένης Λαέρτιος, 6. 1Διόδωρος Σικελιώτης, 11. 41, 12. 49, 14. 33, 14. 85, 18. 64, 18. 68, 20. 45Δίων Χρυσόστομος, 6. 87, 25. 4Ηρόδοτος, 6. 116, 8. 76, 77, 107, 92. 5, 93Θεόφραστος, Χαρακτήρες 23Θουκυδίδης, 1. 93, 93. 3, 107, 2. 13, 13. 8, 93, 94, 7. 11, 12. 4, 8. 90Ισοκράτης, Αεροπογειτικός 66, Περί Αντιδόσεως 307Καλλίμαχος Ύμνος εις την ’ρτεμιν, 259Λυκούργος, Κατά Λεωκράτους παρ. 11Ξενοφών Ελληνικά , 4. 10, 2, 2. 4, 4. 31, 4. 11, Ανάβασις 7, 1. 27Παυσανίας, Ι. 1. 2, 1. 1. 3, 1. 4, 2, 3, 25. 5 8. 10. 4 Πλάτων, Γοργίας 455Πλίνιος, ΝΗ. 38. 1, 7. 37. 125Πλούταρχος, Θεμιστοκλής, 32, 19. , Δημήτριος 8, Κίμων 13, Σύλλας 14Πολύαινος, Στρατηγικά Ι 40. 3Στράβων, 9. 1, 1. 15, 2, 395 , Ι. 3 |
| Σχετικές έρευνες |
Αρχαιολογικές |
| Ευρήματα σε μουσεία |
Ναι αράβδωτοι κίονες των νεωσοίκων, πυραμιδοειδής άγκυρες τριήρων ή σταθερά αγκυροβόλια (ρεμέντζα) κατά μία θεωρία, μαρμάρινοι οφθαλμοί μάλλον από τη διακόσμηση της πλώρης των τριήρων, στο Μουσείο Πειραιά. |
| Ενδεικτική βιβλιογραφία |
Blackman D., 1968, "The Shipsheds" in J.S. Morrison and R.T. Williams, Greek Oared Ships 900-322 B.C., Cambridge, pp. 181-192, pl. 29-30Dorpfeld W., 1883, "Die Skeuothek des Philon", Ath. Mitt. 8, pp. 147-164. Foucart P., 1882, "L'arsenal de Philon", B.C.H. 6, pp. 540-555Graser B., 1872, "Meine messungen in den altathenischen Kriegshafen", Philologus XXXI, Gottingen, pp. 1-65 Loven P., 2002 and 2005, σχετικά με την έρευνα του Δανικού Ινστιτούτου άρθρα, υπό έκδοση στα Tropis VIII & Tropis IX (ed. Tzalas X.)Milchofer, A., 1881, "Der Peiraieus", in Curtius, E., Kaupert, J.A., Karten von Attika; Heft I, Athen und Peiraieus, Berlin, pp. 23-72 Steinhauer G., 1996, "La decouverte de I'arsenal de Philon", in Tropis IV, Athens, pp. 471-480 Zea Harbour Project, http://www.zeaharbourproject.dk/ (15-12-05) Αγγελόπουλος Η., 1898, Περί Πειραιώς και των λιμένων αυτού κατά τους αρχαίους χρόνους, ΑθήναΔραγάτσης, I., 1885, "Έκθεσις περι των εν Πειραιεί ανασκαφών", ΠΑΕ, Αθήναι, σσ. 63-71, Πιν. 2, 3Δραγάτσης, I. - Αγγελόπουλος Η., 1899, "Περί των εν Πειραιεί ανασκαφών", ΠΑΕ, Αθήναι, σσ. 37-41Πανάγος Χ.Θ., 1968, Ο Πειραιεύς, Οικονομική και ιστορική έρευνα από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του τέλους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, Αθήνα (2η έκδοση με νεώτερα στοιχεία για την τοπογραφία και την οικονομική ζωή του Πειραιά από τον Έφορο Αρχαιοτήτων Γ. Σταϊνχάουερ, Αθήνα 1995)Παπαχατζής Ν., 1974, Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, τομ. Ι, Αττικά, ΑθήναΠαρνασσός, 1881, "Οι νεώσοικοι της Ζέας και τα περί αυτούς ευρήματα", τομ. ΧΙ, τευχ. 36, Αθήνα, σ. 109Πετριτάκη Μ., 1997, "Οδός Μουτσοπούλου και Σηραγγείου", Α.Δ.., σσ. 77-78Σαατσόγλου-Παλιαδέλη Χ., 1978, "Μαρμάρινοι οφθαλμοί από το λιμάνι του Πειραιά", Α.Ε., σσ. 119-135Σταϊνχάουερ Γ.Α., 2000, "Αρχαίος Πειραιάς: Η πόλη του Θεμιστοκλή και του Ιππόδαμου" στο Σταϊνχάουερ Γ. Α. - Μαλικούτη Μ. Γ. - Τσοκόπουλος Β., Πειραιάς, Κέντρο Ναυτιλίας και Πολιτισμού, Αθήνα, σσ. 9-123Τραυλός Ι.Ν. ,1972, "Πειραιεύς" Εγκυκλοπαίδεια Δομή, σσ. 442-456Βλέπε επίσης Βιβλιογραφία Κανθάρου |
| Σύνταξη κειμένου |
Θεοτόκης Θεοδούλου |
| Επιμέλεια κειμένου |
Θεοτόκης Θεοδούλου |
|
|
|
|
|
|
|
