Λιμενοσκόπιον - Αρχαίοι Ελληνικοί Λιμένες

_ΧΑΡΤΗΣ

Πειραιάς – Κάνθαρος

Ο λιμένας του Κανθάρου είναι ο μεγαλύτερος από τους τρεις φυσικούς όρμους (Κάνθαρος, Ζέα, Μουνιχία) της πειραϊκής χερσονήσου, στη νότια ακτή της Αττικής. Αποτέλεσε το επίνειο της αρχαίας Αθήνας και χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως εμπορικός λιμένας. Η διαμόρφωση και η χρήση του έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στην ακμή της Αθηναϊκής πολιτείας και ηγεμονίας.
Τα ορατά κατάλοιπα των λιμενικών έργων είναι σήμερα ελάχιστα, παρά το ότι οι μαρτυρίες για την ύπαρξή τους από την αρχαία γραμματεία και τη σύγχρονη έρευνα δίνουν μια αρκούντως σαφή εικόνα της μορφής του λιμένα και των σχετικών με αυτόν οικοδομημάτων στην αρχαιότητα.

Εικόνες

Βασικά χαρακτηριστικά
Περιοχή		Σαρωνικός Κόλπος
Χρήση		Μικτής Χρήσης
Περίοδος ακμής (αιώνες)		5ος π.Χ. - 4ος π.Χ.
Ύπαρξη σύγχρονου λιμένα		Ναι
Σωζόμενες κατασκευές		μαρτυρούνται μέχρι τον 19ο αι., αλλά τίποτα δεν είναι πλέον ορατό, όσον αφορά στα λιμενικά έργα.
Γενική περιγραφή
Ο «μέγας λιμήν» ή του «Κανθάρου», όνομα προερχόμενο μάλλον από το σχήμα της λιμενολεκάνης, που μοιάζει με το ομώνυμο αγγείο, βρίσκεται στα βορειοδυτικά της πειραϊκής χερσονήσου. Αποτελούσε το «εμπόριον» του Πειραιά, τον εμπορικό δηλ. λιμένα. Εντούτοις, στο νοτιοανατολικό τμήμα του, δεξιά της εισόδου, μαρτυρούνται νεώσοικοι, γεγονός που αποδεικνύει ότι και στον Κάνθαρο υπήρξε, εν μέρει, στρατιωτική χρήση της λιμενολεκάνης. Μετά την περιοχή των νεωσοίκων προς τα βόρεια αναπτυσσόταν η κύρια προκυμαία, η οποία διαχωριζόταν από το «διάζευγμα». Οι οροθετικοί λίθοι που έχουν βρεθεί καθορίζουν τον χώρο των «πορθμείων», που ταυτίζονται με τα αγκυροβόλια των εμπορικών και επιβατηγών πλοίων, εκατέρωθεν του «διαζεύγματος». Στο βορειοανατολικό μυχό ανιχνεύτηκε προβλήτας, σχετιζόμενος μάλλον με τη «μακρά στοά» που χωροθετείται στο σημείο αυτό, ενώ άλλες τέσσερις στοές κατελάμβαναν την ανατολική πλευρά της λιμενολεκάνης, με κυριότερη ανάμεσά τους τη στοά που μνημονεύεται ως «δείγμα». Στο βορειοδυτικό μυχό σχηματιζόταν αβαθής ελώδης έκταση, ταυτιζόμενη με τον αναφερόμενο στις πηγές ως «κωφό λιμένα». Στην είσοδο της εκτάσεως αυτής θα πρέπει μάλλον να αναζητηθεί το αναφερόμενο ως «διά μέσου χώμα». Τη ΒΔ πλευρά της λιμενολεκάνης έκλεινε το οχυρωμένο ακρωτήριο της Ηετιώνειας. (Βλ. Εικ. 1 και 2).
Τεχνικά χαρακτηριστικά
Εποχή κατασκευής (αιώνες)		5ος π.Χ. - 4ος π.Χ.
Διαμόρφωση λιμένα		Εσωτερικός Λιμένας, Φυσικός Λιμένας
Κατεύθυνση κύριου ανέμου		ΝΔ
Είσοδος λιμένα		Στα ΝΑ με άνοιγμα 50μ., το οποίο έκλεινε μάλλον με αλυσίδα - "τα κλείθρα των λιμένων" (Παπαχατζής 1974, 98), πλαισιωμένη από δύο τετράγωνους πύργους, στους οποίους κατέληγε το τείχος της πόλης (Spon 1676, 234).
Αλλαγή θαλάσσιας στάθμης		1.5 m
Εξωτερικές λιμενικές κατασκευές		Μώλοι
Εσωτερικές λιμενικές κατασκευές		Προβλήτες, Προκυμαίες
Χερσαίες εγκαταστάσεις		Οχύρωσεις, Φάροι, Ιερά - Ναοί, Στοές, Αποθήκες, Νεώσοικοι
Υλικά κατασκευής		Κυβόλιθοι
Σύστημα κατασκευής		Κυβόλιθοι, από ακτίτη λίθο. Μαρτυρούνται διάφορα λατομεία, τόσο στην Ηετιώνεια άκρα, όσο και στην πειραϊκή χερσόνησο.
Λειτουργίες
Η πειραϊκή χερσόνησος κατοικήθηκε μέχρι τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. από αλιείς και γεωργούς, ενώ ως επίνειο της Αθήνας εχρησιμοποιήτο ο φαληρικός όρμος. Ο Πειραιάς κατοικήθηκε εκτενώς και οι λιμένες του διαμορφώθηκαν και τειχίστηκαν μετά από προτροπή του Θεμιστοκλή, όταν εξελέγη επώνυμος άρχων το 493-492 π.Χ. Μέχρι τα μέσα του 5ου αι. π.Χ. ολόκληρη η πειραϊκή χερσόνησος ήταν ήδη τειχισμένη και είχε συνδεθεί με την Αθήνα διά των Μακρών Τειχών, ενώ ταυτόχρονα αναπτύχθηκε η πόλη του Πειραιά. Η σημασία των λιμένων του Πειραιά έχει άμεση σχέση με την ανάπτυξη της αθηναϊκής πολιτείας ώστε ο Κάνθαρος αποτέλεσε το σημαντικότερο εμπορικό λιμένα της Μεσογείου στη διάρκεια του 5ου αι. π.Χ. Την κρισημότητά του για την αθηναϊκή πολιτεία αποδεικνύει το ολοκληρωμένο πρόγραμμα οικοδόμησης της πόλης (ιπποδάμειο σύστημα), τα αμυντικά έργα για τα οποία η Αθήνα διέθεσε τεράστια ποσά (ο Ισοκράτης αναφέρει 1000 τάλαντα για νεώσοικους), καθώς και οι αναφερόμενοι στις πηγές διοικητικοί και οικονομικοί αξιωματούχοι που διορίζονταν για την εύρυθμη λειτουργία του. Οι λιμένες του Πειραιά, μεταξύ των οποίων και ο Κάνθαρος αποτέλεσαν τον ξενιστή του αθηναϊκού στόλου, που έδωσε τη δυνατότητα της ανάπτυξης της αθηναϊκής δημοκρατίας και ηγεμονίας. Συγχρόνως, από τον Κάνθαρο, στόλοι πλοίων, συχνά συνοδευμένοι από πολεμικά σκάφη, εξασφάλιζαν την τροφοδοσία της πόλης με σιτηρά και πρώτες ύλες και τη διεξαγωγή του εξαγωγικού εμπορίου των αττικών προϊόντων, όπως τα αγγεία, το λάδι, το μέλι, κλπ.
Πηγές
Αναφορές στην αρχαία γραμματεία		Αιλιανός, Ποικίλη Iστορία 2. 13 Αππιανός, Λιβικά 96, Μιθριδάτειος 30, 40, 41 Αριστοτέλης, Πολιτικά, ΙΙ 8, Αθ. Πολιτεία, 19, 37, 38, 54, 24, 46, 49, 61 Αριστοφάνης, Ιππείς 815, Ειρήνη 145 Βιτρούβιος 7. 152. 12 Δείναρχος, Kατά Φιλοκλέους 1, 13, Kατά Δημοσθένους παρ. 17 Δημοσθένης 34. 37, 19. 60, 19. 125 Διογένης Λαέρτιος, 6. 1 Διόδωρος Σικελιώτης, 11. 41, 12. 49, 14. 33, 14. 85, 18. 64, 18. 68, 20. 45 Δίων Χρυσόστομος, 6. 87, 25. 4 Ηρόδοτος, 6. 116, 8. 76, 77, 107, 92. 5, 93 Θεόφραστος, Χαρακτήρες 23 Θουκυδίδης, 1. 93, 93. 3, 107, 2. 13, 13. 8, 93, 94, 7. 11, 12. 4, 8. 90 Ισοκράτης, Αεροπογειτικός 66, Περί Αντιδόσεως 307 Καλλίμαχος Ύμνος εις την Αρτεμιν, 259 Λυκούργος, Κατά Λεωκράτους παρ. 11 Ξενοφών Ελληνικά , 4. 10, 2, 2. 4, 4. 31, 4. 11, Ανάβασις 7, 1. 27 Παυσανίας, Ι. 1. 2, 1. 1. 3, 1. 4, 2, 3, 25. 5 8. 10. 4 Πλάτων, Γοργίας 455 Πλίνιος, ΝΗ. 38. 1, 7. 37. 125 Πλούταρχος, Θεμιστοκλής, 32, 19. , Δημήτριος 8, Κίμων 13, Σύλλας 14 Πολύαινος, Στρατηγικά Ι 40. 3 Στράβων, 9. 1, 1. 15, 2, 395 , Ι. 3
Σχετικές έρευνες		Αρχαιολογικές
Ευρήματα σε μουσεία		Ναι ανάγλυφοι πίνακες στο Μουσείο Πειραιά.
Ενδεικτική βιβλιογραφία		Alten G., 1881, "Die Befestigungen der Hafenstadt Athens" Erlautender Text Heft I, Berlin, pp. 10-15 Blackman D. J., 1968, "The ship-sheds", in J. S. Morrison & R. T. Williams, Greek oared ships, Cambridge, pp. 181-192 Blackman D. J., 1973, "Evidence of sea level change in ancient harbours and coastal installations" in Marine Archaeology, Symposium of Colston Research Society, pp. 115-139 Blackman D. J., 1982, "Ancient Harbours in the Mediterranean", IJNA 11. 2, pp. 79-104 and 11. 3, pp. 185-221. Blackman D. J., 1987, "Triremes and shipsheds", Τropis ΙΙ, Αthens (1990), pp. 35-52 Blackman D. J., 1996, "New evidence for ancient ship dimensions" Tropis ΙV, Athens (1996), pp. 113-125 Bradford J., 1957, Ancient Landscapes, London Casson L., 1971, Ships and seamanship in the ancient world, Princeton Casson L., 1974, Travel in the ancient world, London Casson L., 1991, The ancient mariners, seafarers and sea fighters of the Mediterranean in ancient times,, New Jersey (1st edition, Oxford 1959) Curtius E. - Kaupert J. A., 1881, Karten von Attika, ErlautenderText, Heft I, Der Peiraeus von A. Milchhofer, Berlin Day J., 1927, "The Kophos Limen of the Piraeus", A.J.A. 31, pp. 441-449 Dodwell E., 1819, A classical and topographical tour through Greece during the years 1801-1805 and 1806, Londοn Eickstedt K.-V. von, 1991, Beitrage zur topographie des Antikes Piraus, Athenes Foucart P., 1887, "Les fortfications du Piree en 394-393", B.C.H. 11, pp. 129-144. Frost H., 1972, "Ancient harbours and anchorages in the eastern Mediterranean", in UNESCO 1972, pp. 95-114 Frost H., 1987, "Where did they build Ancient Warships" in Tropis ΙΙ. Proceedings of the 2nd International Symposium on ship construction in antiquity, Delphi 1987, Αthens (1990), pp. 181-185 Hoepfner W. - Schandrner E., 1994, Haus und Stadt im Klassichen Griechenland, Neubeargeitung, Munchen, pp. 22-50 Garland R., 1987, The Piraeus, from the fifth to the first century B.C., Ithaka N.Y. Georgiades A. S., 1907, Les ports de la Grece dans l' Antiquite, qui subsistent encore aujourd'hui, Athenes Goodchild R.G., 1956, "Harbours, docks and lighthouses", in Ch. Singer & al., A history of technology, Οxford, v. II, pp. 516-524 Judeich W., 1905, "Topographie von Athen" in Mόmmers Handb. d. Klass, Altertumswissenschaft III 2/2/1905, pp. 375-403 Judeich W., Judeich W., 1905, Topograph von Athen, (III, 2, 2), Munchen Mazarakis Ainian Ph., 1992, Les Structures Portuaires en Grece Antique. Memoire presente en vue de l' obtention du titre de Licencie, Univ. Libre de Bruxelles Milshoefer A., 1881, "Der Peiraieus", in Curtious E. & Kaupert J.A., 1881, pp. 23-71 Negris P., 1904, "Vestiges antiques submerges", Ath. Mitt. 29, pp. 340-363 Noack F., 1908, "Bemerkungen zu den Piraeusmauern", Ath. Mitt. 33, pp. 33-38 Spon, 1676, Voyage d'Italie, de Dalmatie, de Grece et du Levant, v. ΙΙ Steinhauer G., 1996, "La decouverte de I'arsenal de Philon", in Tropis IV, Athens, pp. 471-480 Touchais G., 1979, "Chronique des fouilles en 1978" : Le Piree, B.C.H. 103, p. 541 Travlos I., 1988, Bildlexikon zur Topographie des antiken Attika Αγγελόπουλος Η., 1898, Περί Πειραιώς και των λιμένων αυτού κατά τους αρχαίους χρόνους, Αθήνα Αλεξανδρή Ο., 1973/74, "Πειραιεύς", Α.Δ. 29Β, σσ. 99, 144 & 151 Δραγάτσης Ι. Χ. - Αγγελόπουλος Η. , 1899, "Περί των εν Πειραιεί ανασκαφών", Π.Α.Ε. 1899, σσ. 37-41 Δραγάτσης Ι. Χ. , 1885, "Έκθεσης των εν Πειραιεί ανασκαφών", Π.Α.Ε., σσ. 63-68 Δραγάτσης Ι. Χ. , 1885β, "Πειραϊκές αρχαιότητες", Α.Ε., σσ. 85-92 Λιάνγκουρας Α. , 1967, "Πειραιεύς", Α.Δ. 22Β, σσ. 142-143 Ματζαρόγλου Π., 1977, Πειραϊκό Λεύκωμα, Αθήνα Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος, Οδηγός Μουσείου, Πειραιάς 1984 Ορλάνδος Α.Κ.- Τραυλός Ι.Ν., 1986, Λεξικόν Αρχαίων Αρχιτεκτονικών όρων, Αθήνα Πανάγος Χ.Θ., 1968, Ο Πειραιεύς, Οικονομική και ιστορική έρευνα από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του τέλους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, Αθήνα (2η έκδοση με νεώτερα στοιχεία για την τοπογραφία και την οικονομική ζωή του Πειραιά από τον Έφορο Αρχαιοτήτων Γ. Σταϊνχάουερ, Αθήνα 1995) Παπαχατζής Ν., 1974, Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, τομ. Ι, Αττικά, Αθήνα Παρνασσός, 1880, "Αρχαιολογικά ευρήματα του Πειραιώς", Αθήνα Παρνασσός, 1881, "Πειραιώς αρχαιολογήματα", τομ. V τευχ. 12, Αθήνα, σ. 1054 Σοφού Ε.Ν., 1973, "Χάρτης του Πειραιώς συνταχθείς 1687 υπό των ενετών" Α.Ε., σσ. 246-58, πιν. 112-113 Σταϊνχάουερ Γ.Α., 1995, "Τοπογραφία του Πειραιά. Νεώτερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις" στο Πανάγος Χ.Θ. 1968 Σταϊνχάουερ Γ.Α., 1998, Τα μνημεία και το αρχαιολογικό μουσείο του Πειραιά, Τουμπής, Αθήνα Σταϊνχάουερ Γ.Α., 2000, "Αρχαίος Πειραιάς: Η πόλη του Θεμιστοκλή και του Ιππόδαμου" στο Σταϊνχάουερ Γ. Α. - Μαλικουτη Μ. Γ. - Τσοκόπουλος Β., Πειραιάς, Κέντρο Ναυτιλίας και Πολιτισμού, Αθήνα, σσ. 9-123 Τραυλός Ι.Ν. ,1972, "Πειραιεύς" Εγκυκλοπαίδεια Δομή, σσ. 442-456
Σύνταξη κειμένου		Θεοτόκης Θεοδούλου
Επιμέλεια κειμένου		Θεοτόκης Θεοδούλου

WOWCREATIVEPROJECTS