Λέσβος – Ερεσός
 |
| |
 |
|
|
|
Η επικράτεια της Ερεσού βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της Αντισσας και ορίζεται στα βόρεια από το Σίγρι και στα νότια από την Αποθήκα (Κοντής 1977, 318). Στα πλεονεκτήματα της πόλης αναφέρεται η εύφορη πεδιάδα για την καλλιέργεια των σιτηρών. Ο Αρχέστρατος αναφέρει ως κύρια αγροτική παραγωγή της πόλης, το κριθάρι (Αθήναιος 3.77). Μειονέκτημα της πόλης ήταν η τεράστια παραλία, που την καθιστούσαν ευάλωτη στην επίθεση από τη θάλασσα. Η τεράστια παραλία της Ερεσού είναι ουσιαστικά απροστάτευτη από τους νότιους ανέμους και, απουσία φυσικού λιμένα, απαιτήθηκε η κατασκευή τεχνητών λιμενικών έργων, στα ανατολικά της ακρόπολης, στη θέση του σημερινού αλιευτικού καταφυγίου. Εν τούτοις, το πρόβλημα της ασφαλούς προσάραξης των πλοίων ουσιαστικά δεν λύθηκε ποτέ και μακροχρόνια, στη μεταβυζαντινή περίοδο, οδήγησε στην εγκατάλειψη της θέσης, τη μεταφορά του χωριού στα μεσόγεια και τη δημιουργία του Σιγρίου από τους Οθωμανούς (Κοντής 1977, 318-325).
Στην αρχαϊκή εποχή η πόλη προβάλλεται με τη Σαπφώ, η οποία κατάγονταν από την Ερεσό, αλλά έζησε και στην πόλη της Μυτιλήνης, αποδεικνύοντας τη φιλική σχέση, και πιθανόν την κοινή καταγωγή των αριστοκρατικών οικογενειών των δύο πόλεων (Labarre 1996, 126-127, Κοντής 1973, 36-44). Ιστορικές και επιγραφικές μαρτυρίες (IG XII.2, αρ. 526, Χαριτωνίδης 1968, αρ. 83) φωτίζουν την ιστορία της πόλης κατά την Α΄ και Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία, τις διαμάχες των δημοκρατικών με τους τυράννους (Pistorius 1913, 38 κ.ε.) και τους ολιγαρχικούς, καθώς και τις σχέσεις της πόλης με τις υπόλοιπες πόλεις-κράτη της Λέσβου.
|
|
|
|
|
Βασικά χαρακτηριστικά |
| Περιοχή |
Αιγαίο Πέλαγος |
| Χρήση |
Ακαθόριστη |
| Περίοδος ακμής (αιώνες) |
4ος π.Χ. - 7ος μ.Χ. |
| Ύπαρξη σύγχρονου λιμένα |
Ναι |
| Σωζόμενες κατασκευές |
Ναι λιμενοβραχίονας / πρόβολος (;) |
Γενική περιγραφή |
Ο αρχαίος λιμένας βρίσκεται στους πρόποδες της ακρόπολης, στα δυτικά της αρχαίας αγοράς (Koldewey 1890, 22-26). Πρόκειται για ένα λιμενοβραχίονα / πρόβολο, μήκους 200-250 μέτρα (αναλόγως της μεταβολής της ακτογραμμής) και πλάτους περίπου 7,5 μ. (Williams 2007, 107-116). Η κατασκευή ένωνε την παραλία με ένα ύφαλο που εκτείνεται προς νότια, δίνοντας στη βόρεια πλευρά του όρμου / λιμανιού σχήμα "Γ". Το λιμάνι προστατευόταν από τα νότια από βραχώδεις σχηματισμούς. Το μεγάλο μέγεθος της λιμενολεκάνης και της εισόδου στα νοτιοδυτικά είχε σαν αποτέλεσμα να μην θεωρείται από τους μελετητές λιμάνι με την στενή έννοια του όρου (Koldewey 1898, Κοντής, 1977). Στη βόρεια πλευρά του λιμενοβραχίονα θεωρείται ότι υψωνόταν το επιθαλάσσιο τείχος και στην εσωτερική πλευρά διαμορφωνόταν αποβάθρα στο ύψος της επιφάνειας της θάλασσας (Κοντής 1977, 327).
Παρά ταύτα, η μετατόπιση της παραλίας έχει αλλοιώσει την εικόνα που δίνουν οι αρχαίοι συγγραφείς για την ακρόπολη, τη σχέση της με την αρχαία ακτογραμμή (Schaus & Spencer 1994, 411-430) και το αρχικό σχήμα του λιμανιού, ενώ το σημερινό αλιευτικό καταφύγιο έχει επικαλύψει μεγάλο μέρος του αρχαίου λιμενοβραχίονα. Συνεπώς, η ακριβής μορφή του λιμανιού θα προκύψει μόνο μετά από υποβρύχια διερεύνηση. Είναι πιθανόν, εφόσον δεν φαίνεται να πρόκειται για "κλειστό λιμένα" με την κλασική έννοια, ο λιμενοβραχίονας να έπαιζε το ρόλο προβόλου, εκατέρωθεν του οποίου ναυλοχούσαν τα σκάφη αναλόγως των επικρατούντων ανέμων.
Η σχεδίαση και η τεχνική δόμησης του λιμενικού έργου της Ερεσού παρουσιάζει, κατά τον Ι. Κοντή (ο.π.), ομοιότητες με τους μόλους του λιμανιού της Μυτιλήνης και των άλλων πόλεων του νησιού και τοποθετεί την κατασκευή λιμανιού στον 4ο αι. π.Χ. Ο Lehmann-Hartleben (1923, 76) υποστηρίζει ότι υπήρχε και ένα δεύτερο λιμάνι στα βόρεια του πρώτου, άποψη που δεν δέχεται ο Κοντής (ο.π.), διότι έτσι και τα δύο λιμάνια θα προσβάλλονταν από τους ισχυρούς ανέμους. Αλλωστε, δεν είναι γνωστά κάποια κατάλοιπα που να δικαιολογούν την άποψη αυτή. Τέλος, μελετητές υποστηρίζουν ότι υπήρξε επισκευή στο κεντρικό τμήμα του λιμενοβραχίονα με μεσαίου και μεγάλου μεγέθους λιθοπλίνθους συνδεόμενες με ασβεστοκονίαμα, στα ρωμαϊκά χρόνια.
Προσφάτως (2008), έχει ξεκινήσει η αποτύπωση του συνόλου των αρχαίων λιμενικών έργων της Λέσβου από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων (Θεοδούλου 2008). |
Τεχνικά χαρακτηριστικά |
| Εποχή κατασκευής (αιώνες) |
4ος π.Χ. η χρονολόγηση των λιμενικών της έργων μπορεί να τοποθετηθεί με βάση φιλολογικές μαρτυρίες στον 4ο αιώνα ερμηνεύοντας τα λόγια του Διόδωρου σχετικά με την καταστροφή του στόλου (23 τριήρεις) του Θρασύβουλου το 389 π.Χ (Διόδωρος 14.94 & Pistorius 1913, 23) από τους ισχυρούς νότιους ανέμους, που φανερώνουν ότι το λιμάνι δεν είχε ακόμη κατασκευαστεί ή ότι δεν ήταν τόσο μεγάλο ώστε να μπορεί να προστατευτεί ο στόλος. |
| Διαμόρφωση λιμένα |
Εξωτερικός Λιμένας, Τεχνητός Λιμένας |
| Αλλαγή θαλάσσιας στάθμης |
1.5 m |
| Προσχώσεις |
Ναι |
| Εξωτερικές λιμενικές κατασκευές |
Μώλοι |
| Εσωτερικές λιμενικές κατασκευές |
Άγνωστον |
| Χερσαίες εγκαταστάσεις |
Άγνωστον |
| Υλικά κατασκευής |
Θραυστό υλικό, Κυβόλιθοι |
| Σύστημα κατασκευής |
«Έμπλεκτον» σύστημα δόμησης, με λιθόπλινθους από σκληρό ηφαιστειογενές πέτρωμα στις εξωτερικές πλευρές και γέμισμα από μικρότερους αργούς και ημίεργους λίθους. |
| Νεοτεκτονική ιστορία |
Άγνωστον |
| Νεοτεκτονική ιστορία |
Προσάμμωση |
Λειτουργίες |
| Πλην των δύο λιμανιών της Μυτιλήνης όπου παραδίδονται συγκεκριμένες χρήσεις, τα λιμάνια της Λέσβου, είναι εύλογο να υποτεθεί ότι χρησιμοποιούνταν για ένα πλήθος δραστηριοτήτων ειρηνικών και πολεμικών, επαφών και συναλλαγών, μεταξύ των οποίων και η εισαγωγή αγροτικών προϊόντων και η εξαγωγή του λεσβιακού οίνου. Ειδικότερα για την Ερεσό μαρτυρείται η καλλιέργεια σιτηρών. Δεδομένων των επαφών της Λέσβου με τη Μικρασιατική ακτή, είναι πιθανόν το λιμάνι να εξυπηρετούσε το εμπόριο και επηρεαζόταν αναλόγως από τις πολιτικές και πολεμικές συγκυρίες (Κοντής, 1977, σ. 35). Δεν μπορεί να αποκλειστεί επίσης η χρήση για τις ανάγκες ελλιμενισμού των πολεμικών πλοίων της πόλης, σε κάποιο προστατευμένο σημείο της παραλίας. |
Πηγές |
| Αναφορές στην αρχαία γραμματεία |
Στράβων, Γεωγραφικά 13.2.4Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί 1.29. β και 3.77Γαληνός, Περί συνθέσεως φαρμάκων κατά γένη 1.8 και Περί αντιδότων 1.5 Θουκυδίδης, Ιστορία 3.18.3, 3.35.1 και 8.100.3 Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη Ιστορική 14.94 |
| Ενδεικτική βιβλιογραφία |
Archondidou A., Kourtzellis Y., 2008, "The Ancient Ports of Lesbos; The case of the Town of Mytilini" στο Χ. Τζάλας, Τρόπις Χ. Πρακτικά 10ου Διεθνούς Συμποσίου Αρχαίας Ναυπηγικής, Ύδρα 28 Αυγ. - 2 Σεπτ. 2008, ΕΙΠΝΠ, Αθήνα (υπό έκδοση)Koldewey R., 1890, Die Antiken Baureste der Insel Lesbos , Berlin, 19-20, pl. 6Labarre G., 1996, Les cites de Lesbos aux ?poques hell?nistique et imperial , Collection de l' Institut d' Arch?ologie et d'Histoire de l' Antiquit?, v. 1, Diffusion de BoccardLehmann-Hartleben K., 1923, Die Ant. Hafenanlagen des Mittelmeeres Klio Beihelf 14, Leipzig, 76-77Pistorius H., 1913, Beitr?ge zur Geschichte von Lesbos im vierten Jahrhundert v. Chr., Jenaer Historische Arbeiten Heft 5, BonnSchaus G.P., & Spencer N., 1994, "Notes on the topography of Eresos" AJA 98, 411-430Theodoulou T., 2008, "The harbour network of ancient Lesvos. First step of an underwater approach", στο Χ. Τζάλας, Τρόπις Χ. Πρακτικά 10ου Διεθνούς Συμποσίου Αρχαίας Ναυπηγικής, Ύδρα 28 Αυγ. - 2 Σεπτ. 2008, ΕΙΠΝΠ, Αθήνα (υπό έκδοση)Williams H., 2005, "Harbors of Ancient Lesbos" στο Χ. Τζάλας, Τρόπις ΙΧ. Πρακτικά 9ου Διεθνούς Συμποσίου Αρχαίας Ναυπηγικής, Αγ. Νάπα, Κύπρος, 26-30 Αυγ. 2005 , ΕΙΠΝΠ, Αθήνα (υπό έκδοση)Williams H., 2007, "The Harbors of Ancient Lesbos" in P. Betancourt, M.C. Nelson, H. Williams (eds), Krinoi kai Limenes: Studies in honor of Joseph and Maria Shaw, INSTAP Press, 107-116Θεοδούλου Θ., 2008, "Διαχείριση παράκτιας ζώνης και ενάλια πολιτιστικά αγαθά. Το παράδειγμα της Λέσβου" στο Πρακτικά 4ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Διαχείρισης και Βελτίωσης Παρακτίων Ζωνών, Μυτιλήνη 23-27 Σεπτ. 2008, ΕΜΠ, Εργαστήριο Λιμενικών Έργων, Αθήνα, 223-232Κοντής Ι., 1973, Λεσβιακό Πολύπτυχο. Από την Ιστορία, την Τέχνη και τη Λογοτεχνία, Έσπερος, ΑθήναΚοντής Ι., 1977, Η Λέσβος και η Μικρασιατική της περιοχή, Αθήνα, 327-328, παρ. 1713-1715Λάσκαρις Γ., 1959, "Τα λείψανα της αρχαίας Ερεσού", Λεσβιακά, τ. Γ΄, Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών, Μυτιλήνη, 67-74Χαριτωνίδης, ΑΔ 16 (1960), 237-238, Πίν. 209-210 και ΑΔ 18.Β΄.2 (1963), 269, πίν. 310 |
| Καθεστώς προστασίας |
Μνημείο κατά τον Ν. 3028/2002 "Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς" (ΦΕΚ 153/Β/28-6-02) |
| Σύνταξη κειμένου |
Γιάννης Κουρτζέλλης |
| Επιμέλεια κειμένου |
Θεοτόκης Θεοδούλου |
|
|
|
|
|
|
|
