Άνδρος - Παλαιόπολη
 |
| |
 |
|
|
|
Η Παλαιόπολη ταυτίζεται με την αρχαία πόλη της Aνδρου και βρίσκεται στο μέσον περίπου της δυτικής πλευράς του ομώνυμου νησιού. Η πόλη κατελάμβανε τις απότομες πλαγιές που στεφανώνουν τη μικρή πεδιάδα στο μυχό του όρμου, όπου εντοπίζονται αρχαία λιμενικά κατάλοιπα.
H περιοχή κατοικήθηκε ήδη από την Προϊστορική περίοδο, ενώ η πόλη και κατ' επέκταση το νησί της Aνδρου, ήταν σε θέση να δημιουργήσει τέσσερις αποικίες στη Χαλκιδική, στη διάρκεια του 7ου αι. π.Χ. (Στάγειρα, Aκανθος, Aργιλος, Σάνη). Στα Κλασικά χρόνια αποτελούσε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, ενώ στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου συμμάχησε με τη Σπάρτη, για να επανέλθει μετά τη λήξη του στη ζώνη επιρροής των Αθηναίων. Στα Ελληνιστικά χρόνια (2ος αι. π.Χ.) περιήλθε στην εξουσία της Περγάμου.
Η πόλη εξακολούθησε να υπάρχει και να ακμάζει και στη Ρωμαϊκή και πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, όπως δείχνουν τα διάσπαρτα τεχνουργήματα που έχουν περισυλλεγεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Παλαιόπολης και όπως αποδεικνύουν οι ανασκαφές που διεξάγει από το 1987 το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εγκαταλείφθηκε, τελικά, όπως και αρκετοί άλλοι οικισμοί των νησιών του Αιγαίου, γύρω στον 7ο αι. μ.Χ., εξαιτίας των αραβικών επιδρομών. Ο λιμένας βρίσκεται υπό διερεύνηση τα δύο τελευταία έτη (2006-2007), στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του Πανεπιστημίου Αθηνών στην περιοχή σε συνεργασία με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ. Πρόκειται για γεωλογική αναγνωριστική έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας δεν έχουν ακόμα ανακοινωθεί.
Εν τούτοις, η αναφορά του λιμένα από το Σκύλακα (58) πιστοποιεί την ύπαρξή του από την Κλασική περίοδο (4ος αι.π.Χ.). Στο γεγονός συνηγορεί και το σχήμα του, το οποίο μπορεί να ταυτιστεί με «κλειστό λιμένα», εάν συνδυαστεί με τα τείχη της πόλης που φαίνεται να φτάνουν μέχρι την περιοχή γένεσης των λιμενοβραχιόνων (Εικ. 1). Είναι, όμως, απαραίτητη περαιτέρω έρευνα για να πιστοποιηθεί κατά πόσον τα κατάλοιπα μπορούν να χρονολογηθούν στην Κλασική περίοδο ή ανήκουν σε κάποια μεταγενέστερη φάση.
|
|
|
|
|
Βασικά χαρακτηριστικά |
| Περιοχή |
Αιγαίο Πέλαγος |
| Χρήση |
Ακαθόριστη |
| Ύπαρξη σύγχρονου λιμένα |
Όχι |
| Σωζόμενες κατασκευές |
Ναι, οι δύο μώλοι, προσήνεμος και υπήνεμος. |
Γενική περιγραφή |
Όπως φαίνεται στην δορυφορική εικόνα της περιοχής (Εικ. 1), ο λιμένας ορίζεται από δύο λιμενοβραχίονες. Ο προσήνεμος λιμενοβραχίονας, με άξονα βόρεια-νότια, έχει μήκος 170μ. περίπου και κάμπτεται σε σχεδόν ορθή γωνία προς νοτιοανατολικά για άλλα 40μ. περίπου. Κατά μήκος της παραλίας απέναντι από το ακρομώλιό του διακρίνεται και δεύτερη κατασκευή, μήκους 70μ.περίπου, η οποία μοιάζει να αποτελεί υπήνεμο μώλο.
Στη γένεση του προσήνεμου λιμενοβραχίονα η αρχαιολογική έρευνα έχει εντοπίσει κατάλοιπα Ρωμαϊκών λουτρών. Αντίστοιχα η ανασκαφή έχει αποκαλύψει σε μικρή απόσταση κατάλοιπα αξιόλογων κτιρίων της αγοράς (στοά, πρόπυλο, δρόμος) των τελών της Ελληνιστικής - αρχών της Ρωμαϊκής περιόδου. Ανασκάπτονται επίσης τα κατάλοιπα Πρωτοχριστιανικής βασιλικής. Η χρονολόγηση των κτιρίων είναι ενδεικτική για την περίοδο χρήσης του λιμένα.
Το μέγεθος της λιμενολεκανής που σχηματίζεται είναι αρκετά μικρό, οδηγώντας στο πιθανό συμπέρασμα ότι τμήμα της είναι επιχωμένο. Ιδιαίτερα εάν συνεκτιμηθεί το γεγονός της ύπαρξης ενός χειμάρρου που τώρα εκβάλλει εκτός της λιμενολεκάνης και της απότομης κατωφέρειας στην οποία είναι κτισμένη η πόλη. |
Τεχνικά χαρακτηριστικά |
| Εποχή κατασκευής (αιώνες) |
Ακαθόριστη. Πιθανόν στην Κλασική περίοδο με πιθανές ανακατασκευές ή επισκευές μέχρι και τον 7ο αι. μ.Χ. |
| Διαμόρφωση λιμένα |
Εξωτερικός Λιμένας, Τεχνητός Λιμένας |
| Κατεύθυνση κύριου ανέμου |
Ν |
| Είσοδος λιμένα |
Από νότια, προστατευόμενη πιθανόν από προέκταση της λιθορριπής έδρασης. |
| Προσχώσεις |
Όχι |
| Εξωτερικές λιμενικές κατασκευές |
Μώλοι |
| Νεοτεκτονική ιστορία |
Προσάμμωση |
Λειτουργίες |
Η λειτουργία και η χρήση του λιμένα δεν είναι δυνατόν να οριστεί δίχως έρευνα, είναι όμως εύλογο να υποτεθεί ότι εξυπηρετούσε τόσο το στόλο όσο και την εμπορική κίνηση της πόλης της Aνδρου (εισαγωγή σιτηρών, εξαγωγή μεταλλευμάτων).
Με βάση τις αρχαίες πηγές (Ξενοφών 1.4.21, Διόδ. Σικελιώτης VIII.69), οι οποίες αναφέρονται σε προσόρμιση πολεμικών πλοίων στον όρμο του Γαυρίου και το γεγονός της ύπαρξης φρουράς στο Γαύριο έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι ο όρμος αποτελούσε τον κύριο λιμένα της Aνδρου. Παρά το ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί μια τέτοια υπόθεση, τα λιμενικά κατάλοιπα ενός μάλλον "κλειστού λιμένα" στην Παλαιόπολη δεν μπορούν να είναι άσχετα από την ασφάλεια τόσο της υπερκείμενης πόλης, όσο και του ίδιου του στόλου αντίστοιχα. |
Πηγές |
| Αναφορές στην αρχαία γραμματεία |
Ηρόδοτος, Ιστορίαι VIIΙ.66,121Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη Ιστορική VIII.69, XX.37Ξενοφών, Ελληνικά I.4.21Σκύλαξ Περίπλους58 |
| Σχετικές έρευνες |
Γεωλογικές |
| Ευρήματα σε μουσεία |
Όχι |
| Ενδεικτική βιβλιογραφία |
Κοντολέων Ν., 1964, Αρχαιολογική Εφημερίς, Χρονικά, σσ. 1-5Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα Λ., 1994, "Το αρχαιολογικό έργο στην Παλαιόπολη Aνδρου", Περιοδικό του Συλλόγου Διδακτικού Προσωπικού της Φιλοσοφικής Σχολής Ι' (Πανεπιστήμιο Αθηνών), σσ. 559-563 Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα Λ., 1996, Παλαιόπολις Aνδρου. Τα οικοδομικά από την προανασκαφική έρευνα, ΑθήναΠαλαιοκρασσά-Κόπιτσα Λ., 1998, "Η αρχαία πόλη της Aνδρου", Aνδρος και Χαλκιδική, Πρακτικά Συμποσίου, Aνδρος 23 Αυγ. 1997, Ανδριακά Χρονικά 29, σσ. 60-65Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα Λ., 2001, "Ανασκαφή Παλαιόπολης", Aγκυρα 1, σσ. 227-232Τελεβάντου Χ., 2002, Αρχαιολογικό Μουσείο Παλαιόπολης. Η Αρχαία Πόλις της Aνδρου, Υπουργείο Πολιτισμού-ΚΑ΄ ΕΠΚΑ, ΑθήναΠασχάλης Δ.Π., 1925, Η Ιστορία της Νήσου Aνδρου, τ. Α΄, Δάρδανος, Αθήνα |
| Καθεστώς προστασίας |
Μνημείο κατά τον Ν. 3028/2002 "Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς" (ΦΕΚ 153/Β/28-6-02) |
| Σύνταξη κειμένου |
Θεοτόκης Θεοδούλου |
| Επιμέλεια κειμένου |
Θεοτόκης Θεοδούλου |
|
|
|
|
|
|
|
